Of toch wel? We gingen ons licht opsteken bij Ruud Hendrickx, jarenlang taaladviseur van de VRT. Blijkt dat het toch allemaal iets genuanceerder in elkaar zit. Een imperatief of gebiedende wijs hoeft niet per se een bevel te impliceren. Het kan ook om een advies (“Voeg zout en peper toe.”), een aanmoediging (“Zet ‘m op!”) of zelfs een regelrechte verwensing (“Krijg de klere!”) gaan. 

De imperatief bij dat tweede gratis exemplaar van een bekende brillenwinkel houdt eigenlijk het midden tussen een advies en een aanmoediging. En een ober die mijn eten op tafel zet met de woorden “Geniet ervan!” wil mij dus niet dwingen om mijn bord overheerlijk te vinden, maar wenst mij gewoon “Smakelijk eten!” toe. Bedankt voor de nuance, beste Ruud.

Toch blijft het wringen, want in al die reclameslogans wordt de logica niet echt gerespecteerd. Je kunt een consument actief aansporen om iets te kopen (“Koop een bril…”), maar je kunt hem of haar niet aanzetten om iets te krijgen (“…en krijg een tweede gratis!”). Een klant kan die tweede bril alleen maar passief in ontvangst nemen en heeft de opticien nodig om die aan hem of haar te geven.

Wie al die passiviteit niet ziet zitten en de actiefste van de klas wil zijn, kan altijd nog teruggrijpen naar de zogenaamde succesimperatief. Dat is een constructie waarmee je iemand succes of plezier toewenst bij een bepaalde handeling. De succesimperatief is iets populairder in Nederland dan bij ons, maar wij kennen hem ook: “Werk ze!” of “Slaap ze!” hoor je ook in Vlaanderen steeds vaker. 

“Krijg je tweede bril gratis!” is grammaticaal en financieel helemaal in orde. Toch als je het oké vindt om je imperatief te ‘ondergaan’. De ietwat rebelsere taalgebruiker kan nog altijd teruggrijpen naar die heerlijk recalcitrante imperatief van de Nederlandse cabaretier Theo Maassen: “Neuk het systeem!”